Wprowadzenie do systemu net-billing

Od 1 kwietnia 2022 roku w Polsce zaczął obowiązywać nowy system rozliczeń dla prosumentów – tzw. net-billing, który zastąpił dotychczasowy system opustów (net-metering). Ta fundamentalna zmiana wpłynęła na sposób rozliczania nadwyżek energii wyprodukowanej przez instalacje fotowoltaiczne i jest kluczowa dla wszystkich, którzy planują inwestycję w fotowoltaikę, jak i dla tych, którzy już posiadają takie instalacje.

W niniejszym artykule wyjaśnimy, na czym polega system net-billing, jakie są jego główne zasady, jak wpływa na opłacalność instalacji fotowoltaicznych oraz jak skutecznie zarządzać energią w nowych warunkach.

Czym jest system net-billing i czym różni się od systemu opustów?

Aby zrozumieć obecne zasady rozliczeń, warto krótko przypomnieć, jak funkcjonował poprzedni system.

System opustów (net-metering) - jak działał?

W systemie opustów, który obowiązywał do 31 marca 2022 roku, prosument (osoba jednocześnie produkująca i konsumująca energię) mógł wprowadzić nadwyżkę wyprodukowanej energii do sieci, a następnie odebrać jej część (70% lub 80%, w zależności od wielkości instalacji) w ciągu roku. Kluczowe było to, że rozliczenie następowało w jednostkach energii (kWh), a nie w złotówkach.

Praktycznie oznaczało to, że prosument mógł traktować sieć elektroenergetyczną jako swoisty magazyn energii, wprowadzając nadwyżki latem i odbierając zgromadzoną energię zimą, gdy produkcja z instalacji fotowoltaicznej była niższa.

System net-billing - nowe zasady

Net-billing to system rozliczeń oparty na wartości finansowej energii, a nie na jej ilości. Podstawowe zasady tego systemu są następujące:

  • Rozliczenie finansowe zamiast energetycznego - prosument sprzedaje nadwyżki energii do sieci po cenie rynkowej i kupuje potrzebną energię również po cenie rynkowej.
  • Depozyty prosumenckie - środki ze sprzedaży energii trafiają na specjalne konto (depozyt prosumencki), z którego można opłacać rachunki za energię.
  • Różne ceny zakupu i sprzedaży - cena, po której prosument sprzedaje energię, jest zazwyczaj niższa od ceny, po której ją kupuje, co wynika z różnicy między ceną hurtową a detaliczną oraz opłat dystrybucyjnych.
  • Rozliczenie miesięczne - wartość energii wprowadzonej do sieci i z niej pobranej rozliczana jest co miesiąc.

Szczegółowe zasady systemu net-billing

Przyjrzyjmy się bliżej mechanizmom funkcjonowania systemu net-billing i jego najważniejszym elementom.

Ceny energii w systemie net-billing

Ceny, po których rozliczana jest energia w systemie net-billing, są uzależnione od aktualnych wartości rynkowych, a dokładniej:

  • Cena sprzedaży energii przez prosumenta - oparta na miesięcznej średniej cenie godzinowej z Rynku Dnia Następnego (RDN), która jest publikowana przez operatorów (np. TGE - Towarowa Giełda Energii).
  • Cena zakupu energii przez prosumenta - to standardowa cena detaliczna zgodna z taryfą sprzedawcy energii, uwzględniająca wszystkie opłaty (w tym dystrybucyjne).

Przykładowo, prosument może sprzedawać energię po cenie około 0,50-0,70 zł/kWh (zależnie od aktualnych cen na RDN), a kupować ją po cenie 0,80-1,00 zł/kWh (zależnie od taryfy). Ta różnica jest jednym z głównych wyzwań systemu net-billing.

Depozyt prosumencki - jak działa?

Depozyt prosumencki to wirtualne konto, na którym gromadzone są środki ze sprzedaży nadwyżek energii. Jego funkcjonowanie można opisać następująco:

  • Wartość energii wprowadzonej do sieci jest zapisywana na depozycie prosumenckim.
  • Środki z depozytu są automatycznie wykorzystywane do pokrycia kosztów energii pobranej z sieci.
  • Depozyt ma okres ważności - środki należy wykorzystać w ciągu 12 miesięcy od ich zgromadzenia, w przeciwnym razie przepadają (z pewnymi wyjątkami).
  • Jeśli wartość energii pobranej przekracza stan depozytu, prosument dopłaca różnicę według standardowej taryfy.

Warto zaznaczyć, że środki zgromadzone na depozycie prosumenckim nie podlegają oprocentowaniu i nie są traktowane jako przychód prosumenta, co oznacza, że nie trzeba od nich odprowadzać podatku dochodowego.

Harmonogram rozliczeń

System net-billing wprowadza określony cykl rozliczeń:

  • Rozliczenie miesięczne - co miesiąc obliczana jest wartość energii wprowadzonej do sieci i pobranej z sieci.
  • Saldo dodatnie - jeśli wartość energii wprowadzonej przewyższa wartość energii pobranej, nadwyżka finansowa zostaje zapisana na depozycie prosumenckim.
  • Saldo ujemne - jeśli wartość energii pobranej jest wyższa niż wprowadzonej, różnica jest pokrywana z depozytu prosumenckiego lub, w przypadku braku środków, prosument dopłaca różnicę.
  • Rozliczenie roczne - po 12 miesiącach następuje podsumowanie i ewentualne rozliczenie niewykorzystanych środków z depozytu (do 20% wartości może być wypłacone prosumentowi).

Wpływ systemu net-billing na opłacalność fotowoltaiki

Zmiana systemu rozliczeń z net-meteringu na net-billing wpłynęła na ekonomikę instalacji fotowoltaicznych. Przyjrzyjmy się kluczowym aspektom.

Okres zwrotu inwestycji

Przejście na system net-billing wydłużyło średni czas zwrotu inwestycji w fotowoltaikę:

  • W systemie opustów typowy okres zwrotu wynosił około 6-8 lat.
  • W systemie net-billing okres ten wydłużył się do około 8-12 lat (zależnie od wielu czynników, w tym cen energii, wielkości instalacji i profilu zużycia).

Warto jednak zauważyć, że przy rosnących cenach energii i potencjalnych programach wsparcia, ten okres może ulec skróceniu.

Optymalna wielkość instalacji

W systemie net-billing kluczowe znaczenie ma dopasowanie wielkości instalacji do faktycznego zapotrzebowania na energię:

  • W systemie opustów - opłacało się instalować większe systemy, by maksymalnie wykorzystać mechanizm "magazynowania" energii w sieci.
  • W systemie net-billing - bardziej korzystne jest precyzyjne dopasowanie mocy instalacji do zużycia, z naciskiem na maksymalizację autoconsumpcji (bezpośredniego zużycia wyprodukowanej energii).

Przewymiarowane instalacje stały się mniej opłacalne, gdyż nadwyżki energii sprzedawane są po niższych cenach niż koszt jej zakupu.

Strategie optymalizacji w systemie net-billing

Mimo wyzwań związanych z nowym systemem rozliczeń, istnieje szereg strategii, które pozwalają zwiększyć opłacalność instalacji fotowoltaicznych.

Maksymalizacja autoconsumpcji

Jedną z najskuteczniejszych strategii jest zwiększenie bezpośredniego zużycia energii produkowanej przez instalację fotowoltaiczną:

  • Przesunięcie zużycia energii - planowanie energochłonnych czynności (pranie, zmywanie, ładowanie urządzeń) na godziny największej produkcji (zazwyczaj 10:00-16:00).
  • Automatyzacja domowa - wykorzystanie inteligentnych gniazdek i systemów zarządzania energią do automatycznego włączania urządzeń w okresach nadprodukcji.
  • Magazyny ciepła - wykorzystanie nadwyżek energii do grzania wody użytkowej lub ogrzewania pomieszczeń (za pomocą bojlerów z grzałkami elektrycznymi lub pomp ciepła).

Magazyny energii

Inwestycja w magazyny energii staje się coraz bardziej opłacalna w systemie net-billing:

  • Zasada działania - nadwyżki energii zamiast być sprzedawane do sieci są magazynowane i wykorzystywane w okresach braku produkcji.
  • Korzyści ekonomiczne - pozwala uniknąć sprzedaży energii po niskich cenach i kupowania jej później po wyższych.
  • Dofinansowania - w programie "Mój Prąd 5.0" wprowadzono dodatkowe wsparcie na zakup magazynów energii (do 16 000 zł), co znacząco poprawia ich opłacalność.

Przykładowo, typowy domowy magazyn energii o pojemności 10kWh pozwala zwiększyć autoconsumpcję o 30-50%, co w systemie net-billing może skrócić okres zwrotu całej inwestycji o 2-3 lata.

Zmiana profilu zużycia energii

Dostosowanie profilu zużycia energii do profilu produkcji może znacząco poprawić ekonomikę instalacji:

  • Elektryfikacja ogrzewania - zastąpienie kotłów gazowych lub węglowych pompami ciepła, które można zasilać z fotowoltaiki.
  • Elektryfikacja transportu - ładowanie samochodów elektrycznych w okresach nadprodukcji energii.
  • Sezonowe przesunięcie zużycia - zaplanowanie większego zużycia energii na lato, gdy produkcja z fotowoltaiki jest największa.

Praktyczne przykłady rozliczeń w systemie net-billing

Przeanalizujmy praktyczne przykłady rozliczeń w systemie net-billing, aby lepiej zrozumieć jego funkcjonowanie.

Przykład 1: Typowe gospodarstwo domowe w miesiącu letnim

Załóżmy następujące dane dla lipca:

  • Produkcja energii z instalacji PV: 600 kWh
  • Bezpośrednie zużycie wyprodukowanej energii: 250 kWh
  • Energia wprowadzona do sieci: 350 kWh
  • Energia pobrana z sieci: 150 kWh
  • Cena sprzedaży energii do sieci: 0,60 zł/kWh
  • Cena zakupu energii z sieci: 0,90 zł/kWh

Rozliczenie:

  • Wartość energii wprowadzonej do sieci: 350 kWh × 0,60 zł/kWh = 210 zł
  • Wartość energii pobranej z sieci: 150 kWh × 0,90 zł/kWh = 135 zł
  • Saldo miesięczne: +75 zł (nadwyżka zostaje zapisana na depozycie prosumenckim)

Przykład 2: To samo gospodarstwo w miesiącu zimowym

Załóżmy następujące dane dla grudnia:

  • Produkcja energii z instalacji PV: 100 kWh
  • Bezpośrednie zużycie wyprodukowanej energii: 80 kWh
  • Energia wprowadzona do sieci: 20 kWh
  • Energia pobrana z sieci: 400 kWh
  • Cena sprzedaży energii do sieci: 0,70 zł/kWh
  • Cena zakupu energii z sieci: 0,90 zł/kWh

Rozliczenie:

  • Wartość energii wprowadzonej do sieci: 20 kWh × 0,70 zł/kWh = 14 zł
  • Wartość energii pobranej z sieci: 400 kWh × 0,90 zł/kWh = 360 zł
  • Saldo miesięczne: -346 zł (niedobór pokrywany z depozytu prosumenckiego lub dopłacany przez prosumenta)

W tym przypadku prosument skorzysta ze środków zgromadzonych na depozycie prosumenckim w miesiącach letnich, aby pokryć część lub całość niedoboru w miesiącu zimowym.

Przepisy przejściowe i ochrona praw nabytych

Zmiana systemu rozliczeń budziła wiele obaw wśród osób, które zainwestowały w fotowoltaikę przed 1 kwietnia 2022 roku. Ustawodawca wprowadził jednak przepisy przejściowe, które chronią prawa nabyte:

Kto może korzystać z systemu opustów?

  • Osoby, które złożyły zgłoszenie przyłączenia mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej do 31 marca 2022 roku - mogą korzystać z systemu opustów przez 15 lat od momentu pierwszego wprowadzenia energii do sieci (ale nie dłużej niż do 30 czerwca 2039 roku).
  • Osoby, które złożyły zgłoszenie od 1 kwietnia 2022 roku - są objęte systemem net-billing.

Możliwość wyboru systemu rozliczeń

Prosumenci korzystający z systemu opustów mogą dobrowolnie przejść na system net-billing, jednakże jest to decyzja nieodwracalna – po przejściu na net-billing nie ma możliwości powrotu do systemu opustów.

Warto rozważyć tę opcję szczególnie w przypadku planowania rozbudowy instalacji lub dodania magazynu energii, co może być korzystniejsze finansowo w systemie net-billing przy obecnych programach wsparcia.

Podsumowanie i porady praktyczne

System net-billing wprowadził nową rzeczywistość dla prosumentów w Polsce. Choć jest mniej korzystny niż poprzedni system opustów, wciąż pozwala na osiąganie oszczędności i przy odpowiedniej optymalizacji może zapewnić atrakcyjny zwrot z inwestycji.

Kluczowe wskazówki dla prosumentów w systemie net-billing:

  • Precyzyjne dopasowanie wielkości instalacji - instalacja powinna być dopasowana do rzeczywistego zużycia energii.
  • Maksymalizacja autoconsumpcji - dążenie do bezpośredniego wykorzystania jak największej części wyprodukowanej energii.
  • Rozważenie instalacji magazynu energii - szczególnie korzystne przy obecnych programach dofinansowania.
  • Monitorowanie zużycia i produkcji - regularna analiza danych pozwala na optymalizację strategii korzystania z energii.
  • Śledzenie zmian w przepisach - system rozliczeń może ewoluować, warto być na bieżąco z planowanymi zmianami.

System net-billing wymaga bardziej świadomego podejścia do zarządzania energią, ale przy odpowiednim planowaniu i wykorzystaniu dostępnych technologii, fotowoltaika nadal pozostaje atrakcyjną opcją dla osób chcących uniezależnić się od rosnących cen energii i przyczynić się do ochrony środowiska.